Tüm dünyada olduğu gibi Türk halk oyunlarının çıkış kaynağı olarak da insanlık tarihinin varoluşuna bakmak gerekir. İlk çağlardan beri insanlar gerek kendilerini korumak, gerekse doğaüstü güçlere isteklerini anlatabilmek için oyunu kullanmışlardır.
Türkiye'de bugünkü halk oyunlarının oluşumunda da başlıca şu etkenleri görürüz. Orta Asya, İslamiyet, Anadolu ve Avrupa Kültürü.
Halk oyunlarının oynanması için belli bir sebebin olması gerekir. Oyun isteğe bağlıdır. Türk halk oyunları da düğünlerde, nişanlarda, askere uğurlamada, yaylaya çıkış ve inişte, doğumda, dini ve milli bayramlarda, kazanılan zaferin sonunda, hıdırellez ve nevruz gibi mevsimlik bayramlarda, hasat sonunda, ferfene, barana, sıra gezmesi, yaren sohbeti gibi toplantılarda oynanmaktadır.
Türk halk oyunları oynanış formu bakımından dört ana gruba ayrılır. Birincisi daire biçiminde, ikincisi yarım ay biçiminde, üçüncüsü düz sıra biçiminde, dördüncüsü de karşılıklı iki düz sıra biçimindedir. Bu dizilerin başında topluluğu idare eden bir kişi bulunur. Bu kişiye çeşitli yörelerimizde oynanan oyuna göre değişik isimler verilmektedir. Erzurum, Bayburt, Ağrı, Kars, ve Erzincan gibi illerde barbaşı, Ankara'dan itibaren Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde bulunan illerde halay başı, gövenk başı veya baş çeken, Karadeniz Bölgesinde horon başı, Ege ve Trakya Bölgelerinde ise efe denmektedir.
Topluluğun başında bulunan bu kişiler çok önemlidir. Yörenin müziklerini ve oyunlarını iyi bilmeleri gerekir. Türk halk oyunları figür bakımından zenginliğini bu kişilere borçludur. Ekip başları dizinin başından ayrılarak maharetini, ustalığını göstermek için kendine özgü, doğaçlama figürler yapar. Dizideki diğer kişiler ise bir figürle oyunu devam ettirirler. Topluluk dışında solo olarak adlandırılan, özellikle Ege Bölgesinde oynanan zeybek oyunlarında da oynayan kişi temel figürlerin haricinde doğaçlama figürler yaparak oyunları zenginleştirir. Dizinin başındakilere verildiği gibi sonundakilere de pöçük veya son adam gibi isimler verilir.
Oyunlar genellikle oyun oynamaya elverişli açık alanlarda oynandığı gibi kapalı mekanlarda da oynanır. Yalnız kadınların, yalnız erkeklerin oynadığı oyunların yanında kadın-erkek birlikte oynanan oyunlar da vardır.
Toplu oynanan oyunlarda oyunlara genellikle ağır tempolu oyunlarla başlanır. Çünkü oyunlara öncelikle yaşlılar başlar. Gençlerin oynadığı oyunlar hızlı ve hareketli oyunlardır. Oyunlar bir çalgı eşliğinde oynandığı gibi herhangi bir müzik aleti olmadan türkü ile de oynanmaktadır.
Türk halk oyunlarının konuları ve oynanış biçimleri açısından çok çeşitlilik gösterdiği görülür.
Konularına göre halk oyunlarını şöyle sıralayabiliriz: Tabiat olaylarını konu alan oyunlar (yağmur, sis, akarsu), adlarını yer adlarından alan oyunlar, bitkileri konu alan oyunlar, sayılarla anlatılan oyunlar, hayvanları konu alan oyunlar, toplumsal olayları, kavgayı, savaşı konu alan oyunlar, askere uğurlamayı konu alan oyunlar, tarımla ilgili oyunlar, meslekle ilgili oyunlar, kadınların günlük işlerini konu alan oyunlar.
Figür bakımından da oyunları iki ana bölüme ayırmak mümkündür. Ülkenin her yerinde görülen ortak figürler (çift sol-çift sağ, üç ayak, çökme, dönme, el vurma, topuk vurma, çapraz yürüme vb.) ve bölgesel özellik gösteren figürler (Ege Bölgesinde atik, kollu ve kolsuz yürüyüş, Doğu Karadeniz ve Doğu-Güneydoğu Bölgesinde üçleme, halay sallanışı, omuz sallama, titreme) gibi.
Türkiye'de halk oyunlarına baktığımızda araç kullanımının çok yaygın olduğu görülür. Bunlar; kaşık, sopa, kılıç-kalkan, bıçak, davul, kabak, kalbur, mendil, mum, orak, hayvan postu, tabak, tef, tencere kapağı, tüfek, yorgan, zil, ayna, helke vb.dir.
En çok kullanılanlardan kaşık bir ritm aracı olarak hem kadın, hem erkekler tarafından ve genellikle ülkenin batı bölgelerinde kullanılmaktadır. Diğer bölgelerde görülmez çünkü buralarda oyunlar birbirine tutunarak oynanmaktadır.
Kılıç-kalkanlı oyunlar ise kavga ve savaşı anlatmaktadır, ve erkekler tarafından oynanır. Oyun içinde birtakım yaralanmalar ve kavgaya varan olaylar olabildiği için bugün yerini sopaya bıraktığı görülmektedir (Elazığ-Şanlıurfa). Önceleri müzik eşliğinde oynandığı tahmin edilen kılıç-kalkan oyunları günümüzde müzik aleti kullanmadan yalnızca Bursa'da oynanmaktadır.
Türk halk oyunları HAGEM'in yaptığı araştırmalar yanında çeşitli kişi, kurum ve dernekler sayesinde il il tespit edilmekte ve yarışmalar, festivaller gibi etkinlikler için sahnelenmektedir. Ancak sahneye konurken düzenleme, kostüm gibi faktörler ortaya çıkmakta ve bu konuda çeşitli uygulamalar yapılmaktadır. Buradaki görüntüler bu uygulamalara birer örnektir.
HAGEM, 1986 yılından beri yaklaşık 30 ilde halk oyunlarını video ile belgeleme çalışması yapmıştır ve bu bir proje olarak hâlâ devam etmektedir. Çalışma sonrası elde edilen video bant, ses bandı, slayt, yazılı belge türünden malzemeler Halk Kültürü Arşivi'nde bulunmakta ve halk oyunları konusunda çalışan araştırmacı ve bilim adamlarının hizmetine sunulmaktadır.
Halk oyunları alanında karşılaşılan sorunlara çözüm getirmek amacıyla Üniversiteler ile ortaklaşa 1987 yılında Türk Halk Oyunlarının Sahnelenmesinde Karşılaşılan Problemler Sempozyumu, 1990 yılında Türk Halk Oyunlarının Öğretiminde Karşılaşılan Problemler Sempozyumu yapılmış, 1999 yılında ise Türk Halk Oyunlarının Sahada Derlenmesinde Karşılaşılan Problemler Sempozyumu düzenlenmesi planlanmıştır.
Konuyla ilgili çeşitli kitap ve makaleler de yayınlanmaktadır. Bunlara örnek olarak aşağıdaki yayınlar verilebilir. Türk Halk Oyunları Kataloğu (2 Cilt) Türk Halk Ezgileri (2 Cilt) Türk Halk Oyunlarının Sahnelenmesinde Karşılaşılan Problemler Sempozyumu Bildirileri Türk Halk Oyunlarının Öğretiminde Karşılaşılan Problemler Sempozyumu Bildirileri Türk Nefesli Çalgıları Türk Vurmalı Çalgıları Milletlerarası Türk Halk Kongresi - Oyun, Müzik, Eğlence Seksiyon Bildirileri (3 Cilt) Eğin Havaları Tümbelek Metodu
1. Türk Halk Oyunları Kataloğu (2 Cilt)
2. Türk Halk Ezgileri (2 Cilt)
3. Türk Halk Oyunlarının Sahnelenmesinde Karşılaşılan Problemler Sempozyumu Bildirileri
4. Türk Halk Oyunlarının Öğretiminde Karşılaşılan Problemler Sempozyumu Bildirileri
5. Türk Nefesli Çalgıları
6. Türk Vurmalı Çalgıları
7. Milletlerarası Türk Halk Kongresi - Oyun, Müzik, Eğlence Seksiyon Bildirileri (3 Cilt)
8. Eğin Havaları
9. Tümbelek Metodu